Uit goed hout gesneden? Koloniale houtmonsters in een onderwijsmuseum, 1890-1940

Om te weten of hout een verantwoorde en duurzame herkomst heeft kijken we tegenwoordig graag naar een keurmerk. Deze aandacht voor de sociale en ecologische impact van bosbouw is relatief nieuw. Eeuwenlang kapten zowel de Nederlandse overheid als particuliere ondernemingen op grote schaal hout in Nederlands-Indië en Suriname, vaak met ingrijpende gevolgen. Hierin speelden houtmonsters een belangrijke rol.

Houtmonsters. Bron: https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/

Dit project onderzoekt de onderbelichte koloniale geschiedenis van de houtmonsters die zich in de depots van verschillende Nederlandse musea bevinden. De nadruk ligt hierbij op monsters die werden ingezet in een educatieve context. In dit project dient de collectie van het Museum ten bate van het Onderwijs (nu: Museon-Omniversum) tijdens de eerste helft van de 20e eeuw als vertrekpunt. Het doel is om te begrijpen hoe deze houtmonsters in lessen werden gebruikt om leerlingen een beter begrip van de grondstoffen in de koloniën te laten ontwikkelen.

Embodied learning

Waarom kregen Nederlandse schoolklassen les over de producten die aan koloniën konden worden onttrokken en hoe werd kennis daarover precies overgebracht? Hoe werden houtmonsters ingezet in embodied learning? Door op deze vraag een antwoord te krijgen kunnen we de kennisgeschiedenis achter de exploitatie van natuurlijke grondstoffen in door Nederland gekoloniseerde gebieden beter begrijpen.

In het kader van een Museumbeurs van NWO project neemt dr. Didi van Trijp de collectie houtmonsters van Museon-Omniversum onder de loep en vergelijkt deze met de houtmonsters die in vele andere Nederlandse musea te vinden zijn. Door archief- en literatuuronderzoek worden deze monsters in een cultuurhistorische context geplaatst. Het onderzoek wordt begeleid door dr. Marieke Hendriksen en prof. dr. Inger Leemans. De uitkomsten van het onderzoek worden gepubliceerd in een artikel dat in open access zal verschijnen.

Overzees netwerk

Met de nadruk op rol van netwerken in de productie van kennis sluit dit onderzoek aan bij de verschillende wetenschapshistorische projecten die het Huygens Instituut rijk is. Het onderzoek heeft als doel om ook overzeese netwerken in kaart te brengen om te zien hoe kennis over hout werd overgedragen van Surinaamse of Indonesische experts op Nederlandse houtvesters en handelaren die de houtverzamelingen aanlegden.

Natuurhistorische collecties als koloniaal erfgoed

Dit project bouwt voort op recent onderzoek naar de koloniale context van natuurhistorische collecties door de focus te leggen op verzamelingen die primair werden aangelegd om winst voor Nederlandse staat of Nederlandse ondernemers te creëren, zoals monsters van hout, rubber en aardolie, en die bouwstenen vormden voor andere koloniale activiteiten zoals de aanleg van infrastructuur. Studie van deze categorie objecten is van belang om de historische gelaagdheid van koloniaal erfgoed beter te kunnen begrijpen.