De monarchie in beroering

In het kader van de subsidieronde Vrije Competitie Geesteswetenschappen 2016 heeft NWO een bedrag van € 750.000 toegekend aan Monarchy in Turmoil: Rulers, Courts and Politics in the Netherlands and Germany, c.1780 – c.1820, een gezamenlijk onderzoeksproject van de Universiteit Leiden en het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis.

Herdefiniëring van het vorstelijke hof

Het gehonoreerde project onderzoekt de herdefiniëring van het vorstelijke hof in de Noordelijke Nederlanden en in Duitse staten gedurende de periode 1780-1820, toen revoluties en oorlogen de bestaande verhoudingen in Europa ingrijpend veranderden. Hoe gaven vorsten in dit turbulente overgangstijdvak gestalte aan hun hof? Hoe trachtten deze heersers zichzelf, hun elites, onderdanen en medemonarchen over de grens te overtuigen van de legitimiteit van hun verworven positie? Hoe pasten zij zelf binnen het gemoderniseerde staatsbestel, dat hun persoonlijke machtsaanspraak zowel ondersteunde als beperkte? Was de monarch met zijn hof eigenlijk nog, zoals voorheen, het hart van het politieke bestel, of verdween hij geleidelijk naar de marge van de geoliede staatsbureaucratie? Waar kwamen besluiten tot stand en welke groepen trachtten de besluitvorming te beïnvloeden? Kortom: hoe verschoven in de verschillende fasen van de overgangsperiode 1780-1820 de legitimiteitsaanspraken en de praktische politieke besluitvorming in de nabijheid van de monarchen in de Lage Landen en in de aangrenzende Duitse staten?

Drie vergelijkende deelprojecten

Het project bestudeert de vormgeving van monarchaal gezag in vergelijkend perspectief, zowel diachroon in één gebied als synchroon in nabijgelegen gebieden binnen een zestal cases in de Noordelijke Nederlanden en in het (voormalige) Heilige Roomse Rijk. In elk van de drie deelprojecten staat één van de fasen van de overgangsperiode centraal: het late ancien régime, de Napoleontisch periode en de vroege Restauratie. Steeds worden daarbij dezelfde vragen gesteld over de veranderingen in legitimering en de verschuivingen in de besluitvorming nabij de troon.

Wat het late ancien régime betreft wordt het hof van Willem V, de laatste stadhouder van de Nederlandse Republiek, vergeleken met dat van Wilhelm IX, landgraaf van Hessen-Kassel. Dit deelproject wordt als dissertatie-onderzoek aan de Universiteit Leiden uitgevoerd door Quinten Somsen MA. De broers Louis en Jérôme Bonaparte, die regeerden in respectievelijk de koninkrijken Holland en Westfalen, zijn de voor de hand liggende voorbeelden uit de Napoleontische periode. Dit deelproject wordt uitgevoerd door dr. Jos Gabriëls als postdoc aan het Huygens ING. Ten slotte zal Willem I als monarch van een hersteld en uitgebreid Verenigd Koninkrijk worden vergeleken met een andere Restauratie-vorst, Friedrich Wilhelm III, koning van het door oorlog en bezetting zwaar beproefde Pruisen, dat als kleinste onder de groten kon aanschuiven aan de Wener conferentietafel. Dit deelproject wordt uitgevoerd door dr. Joost Welten als postdoc aan de Universiteit Leiden.

De leiding van het project is in handen van prof. dr. Jeroen Duindam, hoofdaanvrager namens de Universiteit Leiden. Bij het Huygens Instituut wordt het project gecoördineerd door dr. Joris Oddens, die ook het promotietraject van Quinten Somsen mede begeleidt.