KLM vliegt dankzij Nederlandse diplomatie
De onbekende rol van Buitenlandse Zaken in de geschiedenis van de KLM
Amsterdam, 17 december 2024 – Politiek gaat voor recht in het internationale luchtvervoer. Daarom kon de KLM alleen succesvol zijn dankzij de geslaagde internationale diplomatie van de Nederlandse overheid, zeggen Marc Dierikx van het Huygens Instituut en Jean Guillaume Petit in het boek Holding Patterns.
In onze moderne wereld zijn luchtverbindingen niet meer weg te denken. De luchtvaart is zelfs zo cruciaal dat het al meer dan een eeuw een belangrijke rol speelt in de internationale betrekkingen tussen staten: bij conflicten vormt het opzeggen van landingsrechten een van de eerste sancties. In de week na de Russische invasie van OekraĆÆne was het sluiten van het luchtruim de eerste strafmaatregel die de landen van de Europese Unie instelden.
We weten echter erg weinig over luchtvaartpolitiek, laat staan als prominent onderdeel van de Nederlandse buitenlandse betrekkingen. Het boek Holding Patterns: Air Transport and Foreign Policy in the Netherlands (Leiden/Boston: Brill, 2024) van Marc Dierikx van het Huygens Instituut en Jean Guillaume Petit brengt daar verandering in. Het is het eerste boek dat de diplomatieke inspanningen centraal zet die aan het vliegen vooraf gaan.
Opmerkelijke successen
De tekst beslaat ruwweg de periode 1920-2022 en biedt in zijn vertakking over zes continenten een beeld van deze voor Nederland belangrijke ontwikkeling in de buitenlandse handelscontacten. Al werden de juridische grondbeginselen voor de internationale luchtvaart in 1944 reeds vastgelegd in de Conventie van Chicago, de mogelijkheden voor groei van de commerciƫle luchtvaart waren in de praktijk afhankelijk van internationaal-politieke factoren, uitgedrukt in bilaterale overeenkomsten over landingsrechten. De onderhandelingen hiervoor speelden zich af tot op het allerhoogste niveau, duurden vaak jaren en vertakten zich naar tal van terreinen in de buitenlandse politiek.
Als klein land en om vervoersrechten vragende partij stond Nederland vaak zwak. Toch werden opmerkelijke successen behaald. Ter versterking van de internationale positie van Nederland in dezen werd in 1945 op initiatief van KLM-directeur Albert Plesman een overlegorgaan gevormd waarin overheid en KLM het te voeren beleid coƶrdineerden. Samenspraak was van belang, want zoals de nestor van de Nederlandse luchtvaartjuridische wetenschap, prof. DaniĆ«l Goedhuis, in 1953 al opmerkte in de tekst voor zijn diesrede aan de Leidse universiteit: āDe internationale luchtvaartverhoudingen spelen zich af in een sfeer van strijdende belangen en strijdende aspiraties, waarboven zich geen recht verheft.ā
Buitenlandse Zaken cruciaal voor KLM
Dit boek biedt een blik op de belangrijke rol die de Nederlandse overheid internationaal speelde bij de ontwikkeling van de KLM ā en op de diplomatie die hieraan ten grondslag lag. De tekst besteedt ruim aandacht aan de steeds veranderende internationale politieke, economische en juridische context waarin het luchtvervoer functioneerde. Voor de internationale expansie van het KLM-netwerk was de inspanning van Buitenlandse Zaken cruciaal. Het boek maakt duidelijk dat de ontwikkeling van KLM niet enkel het resultaat was van ondernemingsgeest, maar voor een aanzienlijk deel werd en wordt bepaald aan de onderhandelingstafel van de diplomatie.
