Huygens Instituut ontsluit Nederlandse oerbron
Innovatieve website Goetgevonden maakt nieuw onderzoek mogelijk naar ontstaan van Nederland
Amsterdam, 3 december 2024 – Op 9 december lanceert het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en Cultuur de website Goetgevonden. Deze innovatieve website geeft historici en geïnteresseerden toegang tot de oerbron van de Nederlandse geschiedenis die al eeuwen in het Nationaal Archief opgeslagen ligt. Dankzij tekstherkenning en AI kan iedereen nu supersnel antwoorden vinden in honderdduizenden besluiten van het hoogste bestuur van de Republiek in de zeventiende en achttiende eeuw.
‘Is nae deliberatie goetgevonden ende verstaen’. Zo legde de griffier in de periode 1576-1796 honderdduizenden besluiten (resoluties) vast van de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De afgelopen vijf jaar ontsloot het Huygens Instituut met een NWO-subsidie deze omvangrijke collectie met behulp van citizen science, innovatieve digitale technieken en AI. Het resultaat is de website Goetgevonden.
Goetgevonden maakt baanbrekend historisch onderzoek mogelijk naar het ontstaan van Nederland. Studenten, onderzoekers en geschiedenisliefhebbers krijgen nu inzicht in politiek, diplomatie, oorlogvoering, handel en tal van andere thema’s in de tijd van de Opstand tegen Spanje en de vroegmoderne Republiek. De dilemma’s en worstelingen van deze eenzame republiek in een Europa vol koninkrijken kan nu van dag tot dag worden gevolgd vanachter de computer.
Van resolutieboeken naar gelaagd zoeken
Om dit mogelijk te maken, scande het Nationaal Archief in Den Haag de resolutieboeken waarin de besluiten werden opgetekend. Daarna zette het Huygens Instituut in samenwerking met de ontwikkelaars van het KNAW Humanities Cluster de scans met handgeschreven en gedrukt oud-Nederlands om naar computerleesbare tekst. Dit gebeurde met de open source transcriptietool Loghi, die voor dit doel werd ontwikkeld.
Met verschillende slimme technieken zijn in de transcripties eerst afzonderlijke zittingen en besluiten geïdentificeerd, en vervolgens ook vermeldingen van bijvoorbeeld plaatsen en persoonsnamen. Twee eeuwen aan taalverandering en de afwezigheid van een standaardspelling vormden daarbij extra uitdagingen, omdat woorden voorkwamen in talloze varianten.
Deze verrijking stelt gebruikers in staat de besluiten op een gelaagde manier te doorzoeken. Zoekacties kunnen worden verfijnd met filters die helpen de meest relevante resultaten te selecteren. De originele scans en de gegenereerde tekst kunnen naast elkaar worden bekeken. Ook is extra informatie beschikbaar over in de besluiten genoemde politici en diplomaten.
Internationaal voorloper
Binnen het projectteam dat Goetgevonden maakte was sprake van een uitzonderlijke samenwerking. Onderzoekers, ontwikkelaars en datamanagers dachten na over methoden om tekstpatronen te herkennen, bouwden de achterliggende infrastructuur en schepten orde in miljoenen tekstelementen. Onmisbaar was de bijdrage van tientallen vrijwilligers, die bij iedere stap hielpen de computer de trainen. In dit project zijn processen die in de geesteswetenschappen eeuwenlang handmatig gebeurden geautomatiseerd en toegepast op een grote hoeveelheid handgeschreven tekst. Daarmee is – ook internationaal – een volgende fase aangebroken in de ontsluiting van archieven.
Historische missie
Met de uitgave van alle resoluties van de Staten-Generaal voltooit het Huygens Instituut een historische missie. Vanaf het begin van de twintigste eeuw werd er gedroomd van zo’n integrale uitgave en verschenen er gedeeltelijke edities: eerst in druk en later ook digitaal. Deze edities bestonden uit selectieve bewerkingen van de besluiten. Maar in meer dan honderd jaar werd uit slechts een kwart van de hele periode daadwerkelijk de resoluties uitgegeven. De manier waarop dat gebeurde, sluit niet langer aan bij de hedendaagse onderzoekspraktijk.
De website Goetgevonden opent nieuwe deuren voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis, van nieuwsgierige liefhebbers tot professionele onderzoekers. Deze innovatieve zoekapplicatie maakt het mogelijk om zelf te bepalen wat relevant is. Of iemand nu meer wil weten over bekende en onbekende personen, lokale geschiedenis, of de grote lijnen van historische ontwikkelingen, de website biedt toegang tot een schat aan informatie.
Dankzij deze nieuwe zoekapplicatie kunnen historici en liefhebbers op uiteenlopende terreinen aan de slag. De gebruiker kan bijvoorbeeld ontdekken hoe besluitvormingsprocessen in de vroegmoderne tijd verliepen, hoe politieke netwerken vorm kregen, en hoe verschillende provincies zich tot elkaar verhielden op het gebied van rijkdom en macht. Ook biedt Goetgevonden mogelijkheden voor onderzoek naar de concurrentie tussen leger en vloot, de rol van kolonies, de wisselende relaties tussen staten, of de behandeling van verzoekschriften door de Staten-Generaal.
Wie zelf zoekt in Goetgevonden, zal het direct merken: dit is een enorm krachtige tool met mogelijkheden die tot voor kort ondenkbaar waren. De website is daarom een historische sensatie voor iedereen die meer wil begrijpen van het verleden.
